اگر چه «همدلى» پايه اى مهم وضرورى براى موفقيت در هر رابطه ى انسانى است، اما اين احساس صادقانه و توانايى بيان آن در رابطه والدين با فرزند نوجوان اهميتى بى مانند دارد. منظور از همدلى درك درست ازاحساسى است كه فرد مقابل ما در خود دارد و دركلامش نشان مى دهد. براى همه مادران و پدرانى كه مى خواهند در دوران نوجوانى رابطه ى خوبى با فرزند نوجوانشان داشته باشند و بسيارى اوقات از نبود چنين رابطه اى آزرده خاطرند، يك راه كليدى حفظ و بهبود اين رابطه داشتن توانايى همدلى است. جالب اينجاست كه براى برخى والدين ابراز همدلى موقع ناراحتى فرزندشان مشکل تر از نصيحت كردن، حل مشكل، و راهنمايى است. براى همدلى بايد به گفته های فرزند به درستى گوش كرد و در ضمن استفاده از قوه تخیل و به ياد آوردن تجربيات مشابه خود در نوجوانى، احساس او را درك كنيم و اطمینان يابيم که آن چه نوجوان بر زبان آورده درک و دریافت شده است.
هر يك از لحظات بیان احساسات نوجوان را به مثابه فرصتی برای ارتباط بدانید. البته همدلی به معنای توافق يا تاييد نوجوان نیست. بنابر این، اگر فرزند شما از دعوا با دوستش، رفتار ناخوشايند مدير مدرسه، یا به خاطر خراب کردن یک امتحان در مدرسه ناراحت يا عصبانى است، همدلی با او بدان معنا نیست که به او حق بدهيد، اما مخالفت هم نكنيد و توجه كنيد كه او نياز به راهنمايى و نصايح اخلاقى هم ندارد. در حقیقت، شاید بهتر باشد شما با احساسات شخصی خود در شرایط مشابه درگیر شوید و مثلاً بگویید، «می فهمم چرا این موضوع تو را این قدر ناراحت می کند»، یا «معلومه اين موضوع خیلی برات سخت بوده». همچنین نگران نباشيم كه همدلی موجب تشویق و تقويت احساس ناراحتى او شود. دريافت همدلى به او یاری می رساند خود را با احساساتى كه تجربه مى كند، تنها احساس نکند. همچنين او تشويق مى شود تا هم به احساسات خود بيشتر توجه كند و هم آنها به زبان آورد. به یاد داشته باشید که قادر نیستید در هر موقعیتی، احساس فرزند خود را کنترل نمایید. احساس او بخشی از پاسخ طبیعی برای یک موقعیت خاص است. در واقع، شما با انتقال این موضوع که دارید به آنچه او احساس می کند، «فعالانه گوش می كنيد»، با کودک خود ارتباطى گرم برقرار می کنید. به عبارت دیگر، به فرزند نوجوان خود کمک می کنید با شما بیشتر احساس صمیمیت کرده و درك کند که دوستش دارید. اين همان چيزى است كه همه والدين دوست دارند در ارتباطشان با فرزند نوجوان به دست بياورند.
بیشتر والدین براى ابراز همدلی با کودکان خردسال خود، آمادگى بیشتری احساس می کنند، اما با نوجوانان چنين نيست. برای مثال، وقتی کودک نوپای شما به دلیل خالی شدن باد بادکنکش گریه می کند، شما متوجه دل شکستگی او می شوید، احتمالا" او را در آغوش مى گيريد و به او نمى گوئيد نبايد براى چنين موضوعى ناراحت شود. اما وقتی فرزند شما نوجوان باشد و ناراحتی خود را به خاطر گم شدن چیزی ابراز کند، احتمال دارد بهش بگویید، «تقصیر خودته که گمش کردی، پس ديگه نبايد ناراحت باشى»، يا «اين كه چيزى نيست، بيخودى ناراحت نباش». این دو هیجان فرقی با هم ندارند اما واکنش شما به آن ها کاملاً متفاوت است. در هر دو مرحله سنی، مهم است که به جای سرزنش کردن، بى اهميت تلقى كردن موضوع، یا مقصر تلقى كردن او، ابراز همدلی نمایید. یادگیری و تمرین کارآمد همدلی، مهارتی است که تا آخر عمر همراه شما خواهد بود. اگر آن را به طرز موثر به کار بگیرید، کانال ارتباطی مورد اعتماد و گشوده ای را برای شما فراهم می کند که می توانید از طریق آن ارتباط برقرار نموده و نظرات خود را به فرزند نوجوانتان انتقال دهید.
والدین تنها با حضور در کنار فرزندان خود می توانند کارهای بسیار زیادی انجام دهند. گاهی وقت ها، لزومی ندارد مسئله فرزندان خود را حل کنید. تنها کافی است درک و تفاهم خود را نشان دهید. وقتی برای گوش دادن و درک کردن زمان صرف می کنید، كار مهمى انجام داده ايد. نمونه ای از ناهمدلى این است که بگوییم، « اين كه چيز مهمى نبود»، یا «تو نبايد از اين چيزها ناراحت بشى». این قبیل جملات به این معنا هستند که فرزند شما نباید به هیجانات خودش اعتماد کند بلکه باید به گفتار شما در مورد احساسات خود تکیه داشته باشد. در صورتی که فرد از كودكى با این پیام ها بزرگ شده باشد، یاد می گیرد که درك خود از احساساتش (و بعداً قضاوت های خود) را كم ارزش بشمارد و این امر در نهایت ممكن است به اعتماد به نفس پایین او منجر شود.
بايد توجه كنيم همدلى و پذیرش احساسات نوجوان به معنای پذیرش رفتار او نیست. ما اين پيام را منتقل مى كنيم : همه ى احساسات قابل قبول هستند ولی تمام رفتار ها قابل قبول نیستند.
ضمنا درک و همدلی، باید پيش از هر گونه راهنمايى يا حتى اظهار نظر، نشان داده شود. شايد در غالب اوقات هدف نوجوان از بيان ناراحتى اش فقط دريافت درك و همدلى باشد و حتى نيازى به راهنمايى وجود نداشته باشد.
والدين و گفت و گو با نوجوان
براى گفت و گوى موفق با نوجوانان بايد شنونده خوبى باشيم و تفاوت ميان شنيدن و گوش كردن را درك كنيم. شنيدن يک رفتار فيزيولوژيك غير ارادى است كه در پاسخ به هر محرك صوتى رخ مى دهد؛ مثلا هم اکنون که شما اين مطلب را مطالعه مي‌كنيد، ممكن است صداى هود آشپرخانه، صداى ماشين‌ها در حال تردد در خيابان و چندين صداى ديگر را بشنويد! اما گوش كردن پديده اى همراه با توجه است؛ مانند زمانى كه شما اخبار گوش می‌كنيد و همه توجه‌تان را متوجه شنيدن كلمات مى‌كنيد! حقیقت این است که براى داشتن يک رابطه سالم و موثر حتى گوش کردن كافى نيست! ما بايد بتوانيم فعالانه گوش كنيم. گوش کردن فعال يعنى شما به آنچه مى شنويد توجه نشان می‌دهيد. به عبارت دیگر گوش مى‌دهيد و به طرف مقابل خود نشان مى‌دهيد كه گوش مى‌دهيد. گوش کردن فعال يعنى، گوش كردن به صورتى كه متن و عمق حرف‌هاى نوجوان را بشنويد و نوجوان بداند و ببیند كه شما علاقه مند به گفتگو با او هستيد.
توجه داشته باشيم كه فعالانه گوش کردن به سخنان نوجوانان و گفتگو با آنها درباره ديدگاه و تجربه‌هاى خود، باعث رشد عزت نفس و ارزش‌هاى مثبت در ايشان خواهد شد. اگر در اين كار استمرار داشته باشيد و نشان دهيد كه واقعا به اين كار اهميت مي‌دهيد، آنها هم به تلاش‌هايتان پاسخ خواهند داد و با شما ارتباط برقرار مي‌كنند. براى برقرارى رابطه سالم با فرزندان خود به نكات زير توجه كنيد:
- با آرامش صحبت كنيد.
- با آنها چه در منزل و چه خارج از منزل براى گفت و گو وقت صرف كنيد.
- اوقات مناسبى را براى حرف زدن با نوجوان اختصاص دهيد.
- نه زياده از حد سرسخت و نه بيش از اندازه احساساتى باشيد.
- هر وقت که نوجوان دوست دارد با شما حرف بزند، سعى كنيد در دسترس باشيد.
- نوجوان خود، علايق، فعاليت‌ها، دوستان و والدين دوستانشان را بشناسيد.
- براى صحبت در باره موضوعات مهم ولى حساسى مثل سيگار و مواد، و همچنين روابط و موضوعات جنسى ظرفيت و آرامش داشته باشيد.
نوجوانان بايد بدانند كه والدينشان به حرف‌هاى آنان گوش خواهند داد و اگر مشكلى پيش آيد زود از كوره در نخواهند رفت. اگر آنها فكر كنند كه شما با خشم به حرف‌هاى آنان واكنش نشان خواهيد داد، به احتمال بسيار كم لب به سخن خواهند گشود و از شما كمک يا نظر نخواهند خواست.
فکر کنیم: 1. آیا در فرصت هاى روزمره مثل زمان غذا خوردن با فرزندان خود ارتباط برقرار می‌کنید؟ 2. آیا حین پیاده روی، رساندن آنان به مدرسه و انجام فعالیت‌های دیگر با آنها ارتباط برقرار می‌کنید؟ وقتی سرگرم کارهای خانه هستید و آشپزی می‌کنید، نوجوان را دعوت می‌کنید که با هم باشید؟ هنگام خرید با نوجوان همراه و هم‌کلام می‌شوید؟ 3. آیا برای هر یک از فرزندان خود به صورت جداگانه وقت اختصاص می‌دهید؟ 4. آیا از فرصت‌هایی که پیش می‌آید برای صحبت کردن درباره ارزش‌ها و انتخاب‌های مهم زندگی بهره‌گیری می‌کنید؟ |
شنونده خوبی باشیم.
شما بايد شنونده فوق العاده‌اى باشيد و هم به سخنان بر زبان آمده و هم به احساسات ناگفته نوجوان گوش فرا دهيد. «از دوستانم متنفرم و ديگر دوست ندارم آنها را ببينم». اين جمله چه معنايى دارد؟ آيا فرزند شما مي‌خواهد بگويد ناراحت است، تنها است يا طرد شده است؟ يا توضيح ديگرى در كار است؟ پاسخ شما مي‌تواند اين باشد: «با اين حرف‌ها، احساس مى كنم خيلى از دست دوستات ناراحتى». چنين جمله اى او را براى صحبت بيشتر تشويق مى كنيد.
براى شنونده ى خوب بودن اين نكات را در نظر بگيريد:
- حرف فرزند خود را قطع نكنيد و به افراد دیگر نیز اجازه اين كار را ندهيد.
- وقتى فرزند شما صحبت مى‌كنند به او نگاه كنيد. ارتباط چشمى را حفظ كنيد و به او نشان دهيد كه به حرف‌هايش گوش مى‌دهيد. واكنش شما به گفته‌های نوجوان مى‌تواند فيزيكى (مانند سر تكان دادن، بالا و پايين آوردن سر، يا لمس دست نوجوان) يا زباني ( مثل آهان،جدی؟ عجب، و...) باشد.
- اگر سخنان او را به طور كامل درك نكرده ايد، از او بخواهيد که توضيح دهد، نظرش را مجددا بيان كنید تا مطمئن شويد كه درست فهميده‌ايد. با بيان برداشت خود، نشان دهد سخنان گفته شده را درست فهميده‌ايد.
- سعى كنيد احساسات نهفته در پشت گفتار نوجوان را بشنويد و به آنها پاسخ دهيد. درباره احساسات فرزندان خود حدس نزنيد، بلكه احساساتشان را از خودشان بپرسيد.
- به جاى پيام‌هاى عمومى "تو" ( تو هميشه من رو ناراحت مى كنى )، از پيام‌هايى استفاده كنيد كه "من" در آنها به كار مي‌رود: (من ناراحت ميشم وقتى مى بينم...).
- اگر زمان مناسبی نیست، يا فرصت نداريد از نوجوان خود بخواهيد كه گفتگو را متوقف كنيد، ولى همان موقع به او بگوئيد اولين زمان مناسب چه وقت است تا بتوانيد صحبت و گفت و گوى خود را دنبال كنيد. مدت زمانى را كه براى صحبت درباره مسايل مهم او لازم است، فراهم نماييد.
- قضاوت نكنيد و وقتى فرزند شما مطلب منفى يا ناراحت كننده‌ای می‌گوید احساس خود را به او بگوييد. براي مثال "خيلى متاسفم كه اوضاع در مدرسه خوب نيست" درصورتى كه واقعا چنين حسى داشته باشيد آن را به زبان بیاورید، در غیر این صورت هرگز تظاهر نكنيد.
- برخى نوجوانان بيشتر از سايرين آمادگى حرف زدن دارند. اين تمايل آنان را پذيرا باشيد. آنها وقتى بزرگ شدند بيشتر به تنهايى و خلوت احتياج خواهند داشت.
- يادتان باشد مجبور نيستيد كه همه چيز را درست كنيد. وقتى نوجوانان درگير حل مشكلات خود هستند، استقلال را ياد مي‌گيرند.
گوینده خوبی باشیم.
در ارتباط با نوجوان پيام را بايد به گونه‌اى منتقل كنيم كه مورد توجه او قرار بگيرد. براى اين كار بايد بتوانيد حالات چهره و بدن خود را با آن چه به زبان مى‌آوريد هماهنگ كنيد. همچنين بايد كلماتى كه انتخاب می‌كنيد، با لحن و آهنگ صحبت شما در رابطه با موضوع بحث متناسب باشد.
نكات زير را در نظر بگيريد:
- صورت خود را به سمت نوجوان برگردانيد.
- آنچه را مى‌خواهيد بگوييد، واضح بيان كنيد.
- به نوجوان نگاه كنيد و با او ارتباط چشمى داشته باشيد.
- به نوجوان فرصت سوال يا اظهار نظر كردن بدهيد.
- مبهم صحبت نكنيد و با بيان جزئيات زياد موضوع را پيچيده نكنيد. سخنرانى نكنيد.
- به پيام‌هاى غير‌كلامى كه توسط نوجوان ارسال مى‌گردد، بازخورد دهيد.
- سعى كنيد خود را جاى نوجوان قرار دهيد و احساسات او را در نظر بگيريد.
- مطمئن شويد آنچه كه مى‌گوييد با لحن صدا و زبان بدن شما هماهنگى دارد.
اميد است با به کاربستن مهارت‌هاى همدلى، گوش كودن فعال و بيان كردن قادر باشیم کیفیت رابطه خود با نوجوان را به حد قابل توجهى ارتقا دهیم.
